Hoe het Europees Openbaar Ministerie de financiële belangen van de EU beschermt tegen ‘nieuwe’ georganiseerde criminaliteit

De rol van het Europees Openbaar Ministerie (EOM) in de EU

Het Europees Openbaar Ministerie (“EOM”) heeft zich in drie jaar sinds de start ontwikkeld tot een belangrijke autoriteit in de bestrijding van grensoverschrijdende financiële criminaliteit. In het in maart 2025 gepubliceerde jaarverslag signaleerde het EOM een aanzienlijke toename van aangiften van misdrijven die de financiële belangen van de Europese Unie schaden. Uit door het EOM verrichte onderzoeken blijkt daarnaast dat georganiseerde criminele netwerken hun activiteiten hebben uitgebreid van traditionele misdrijven, zoals drugshandel, naar complexe grensoverschrijdende financiële fraude.

Momenteel zijn er 24 lidstaten aangesloten bij het EOM. Het EOM is een onafhankelijk en gedecentraliseerd orgaan van de Europese Unie, belast met het opsporen, vervolgen en voor de nationale rechter brengen van strafbare feiten die de financiële belangen van de EU schaden. Hieronder vallen onderwerpen als corruptie, douanefraude en btw-fraude waarbij twee of meer lidstaten betrokken zijn en de totale schade ten minste 10 miljoen euro bedraagt. Namens Nederland is Miranda de Meijer de Europees Aanklager. Daarnaast zijn er voor Nederland vier gedelegeerd Europees Aanklagers die zich focussen op de verschillende onderwerpen.

Eind 2024 had het EOM 2.666 lopende onderzoeken, met een totale geschatte schade van meer dan 24,8 miljard euro. Daarnaast heeft het EOM in 2024 6.547 aangiften van strafbare feiten behandeld, een stijging van 53% ten opzichte van 2023.

Nederland en het EOM: lopende onderzoeken en schadebedragen

In Nederland liepen er eind 2024 vanuit het EOM 32 actieve onderzoeken met een totale geschatte schade van 213,7 miljoen euro. Begin deze maand maakte het EOM bekend dat er op dit moment een onderzoek loopt naar grootschalige douanefraude in verband met de invoer van e-bikes uit China, waarvoor ook huiszoekingen door de FIOD in Nederland zijn verricht. De EOM strafzaken zullen vooralsnog worden geconcentreerd bij de rechtbanken van Amsterdam en Rotterdam. De president van de rechtbank Rotterdam berichtte dat op 14 mei 2025 voor het eerst een EOM zaak door de rechtbank werd behandeld.

Nieuwe georganiseerde criminaliteit: van drugshandel naar btw-fraude

Het EOM was oorspronkelijk opgericht als een kleinschalige organisatie gericht op zogenaamde ‘nichecriminaliteit’, maar heeft na ruim drie jaar operationeel te zijn een aanzienlijk grotere rol verworven. Deze rolverschuiving is het gevolg van een structureel hoger aantal misdrijven dat de financiële belangen van de Europese Unie schaadt dan oorspronkelijk werd aangenomen. Zo is btw-fraude bijzonder aantrekkelijk gebleken, mede door een historisch ongelijke justitiële aanpak binnen de verschillende landen. Hierbij speelt een belangrijke rol dat het land waar de schade wordt geleden, niet het land hoeft te zijn dat zich het meest leent voor strafrechtelijk onderzoek. Meer dan de helft van de door het EOM onderzochte schade betreft grensoverschrijdende btw-fraude. Opvallend is dat georganiseerde criminele groeperingen vrijwel systematisch hierbij betrokken zijn. Dit vormt volgens het EOM een aanzienlijk veiligheidsrisico.

Door het EOM verrichte onderzoeken onthullen dat goed georganiseerde criminele netwerken zich hebben uitgebreid van traditionele activiteiten, zoals drugshandel en wapenhandel, naar complexe financiële criminaliteit. De pakkans bij fraude is veel lager dan bij drugshandel. Volgens Miranda de Meijer, maakt de georganiseerde misdaad steeds vaker gebruik van Nederland als doorvoerhaven voor financiële fraude. Het EOM ziet bekende Italiaanse maffia-organisaties zoals de ‘nDrangheta, Cosa Nostra en Camorra, maar ook Chinese criminele netwerken die via Nederland toegang zoeken tot het Europese financiële en handelssysteem.

Internationale samenwerking in de bestrijding van financiële criminaliteit

De bestrijding van deze nieuwe vormen van georganiseerde criminaliteit vereist een gecoördineerde internationale aanpak. Het EOM werkt daarom nauw samen met nationale rechtshandhavingsinstanties, Europol en andere supranationale organisaties. In Nederland zijn partners van het EOM zoals de FIOD en de Belastingdienst van cruciaal belang voor deze samenwerking. Door de intensieve samenwerking en het delen van informatie tussen de verschillende betrokken landen en organisaties, kan de rechtshandhaving sneller en doelgerichter optreden, wat de algehele effectiviteit van de bestrijding van grensoverschrijdende financiële criminaliteit aanzienlijk vergroot.

Uitdagingen voor het EOM

Ondanks deze gecoördineerde internationale inspanningen, zijn er nog grote uitdagingen voor het EOM. Het EOM noemt het bijvoorbeeld zorgwekkend dat georganiseerde criminele groepen, ondanks de vele fraudebestrijdingsstrategieën, controles en meldingen, toch btw-fraude op grote schaal kunnen blijven plegen. Dit benadrukt de noodzaak voor de EU en haar lidstaten om de samenwerking en ondersteuning op dit gebied te verbeteren, zodat de financiële belangen van de EU beter kunnen worden beschermd.